منبت‌کاری یکی از با ارزش‌ترین و ظریف‌ترین هنرهای ایرانی است؛ واژه منبت به معنی کنده‌کاری و حکاکی بر روی چوب است و منبت کار، شخصی است که این عمل را انجام می‌دهد.
تصور می‌شود شروع تاریخ منبت‌کاری به دورانی که انسان برای نخستین بار از ابزار برنده استفاده کرد، برمی‌گردد.
به علت دوام پایین، چوب در برابر شرایطی محیطی مانند رطوب و گرمای هوا پوسیده و یا در اثر آتش‌سوزی به خاکستر تبدیل شده‌است و به گفته تاریخدانان تعداد بسیار اندکی از آثار منبت‌کاری گذشتگان، به‌جا مانده است.
در ایران عقیده دارند هنر منبت‌کاری مربوط به قبل از دوران ساسانیان است که قدمنت این هنر زیبا را بیان می‌کند.
چوب مناسب منبت کاری (Suitable inlay wood)
چوب مناسب برای منبت کاری باید بافتی نرم ولی محکم داشته‌باشد که معمولا چوب‌های برگ پهن دارای این ویژگی هستند.
چوبی که برای این کار استفاده می‌شود برخلاف چوب‌هایی با بافت درشت و ناهماهنگ بهتر است بدون گره و پوسیدگی باشد.
پرکاربردترین چوب‌های استفاده شده در منبت‌کاری
چوب‌هایی که در منبت‌کاری استفاده می‌شود و در بازار ایران مورد استقبال قرار گرفته‌اند عبارت‌اند از:
- راش
- چنار
- گردو
- افرا
- توسکا
- ممرز
- و…
چوب درختانی نظیر توت، پسته، آبنوس، ارغوان به علت گران و کمیاب بودن آن‌ها به صورت محدودتر برای منبت‌کاری مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ویژگی‌های چوب مناسب برای منبت‌کاری
- گره‌های کمی روی سطح چوب باشد.
- در برابر سایش و کنده‌کاری مقاوم باشد.
- بافت محکمی داشته باشد ولی نرمی خود را حفظ کند.
محبوب‌ترین چوب برای منبت‌کاری
چوب گردو با مزیت‌های زیاد در منبت‌کاری بسیار پرکاربرد است و برای تولید محصولات متنوعی استفاده می‌شود.
مزیت‌های چوب گردو
_ از نوع درختان برگ پهن
_ چوب مقاوم
_ تنوع رنگ زیاد
_ خوش جنس و خوش رنگ
_ بافت محکم و ریز
_ دارای الیاف منظم و نامنظم و نقوش زیبا
_ به خوبی رنگ و نقش می‌پذیرد
هنر منبت کاری و مراحل انجام آن
- ابتدا طرح منبت‌کاری انتخاب شود.
- منبت کار طرح انتخابی را بر روی چوب منتقل کند.
- در صورت نیاز به نرم شدن چوب سطح آن را نفت بزند.
- قطعه کار به گیره وصل شود و به وسیله‌ی مغار طرح از زمینه جدا شود.
- در این مرحله باید به طرح، فرم داده شود و تزیین گردد.
- در پایان کار، سطوح طرح باید سمباده کشی شود.
نکات مهم برای منبت کاری
برای انجام کنده‌کاری مسیر رشد عمودی درخت را مد نظر داشته باشید.
سعی کنید از چوب‌های بدون گره استفاده کنید و در صورت وجود گره بر روی چوب، برای شروع منبت‌کاری گره را به دو قسمت تقسیم کنید و از مرکز گره، به سمت بیرون گره، کنده‌کاری را انجام دهید؛ اینگونه گره از روی چوب کنده نمی‌شود.
ابزارهای پراستفاده برای منبت کاری
مهم‌ترین ابزارهای منبت‌کاری عبارت‌اند از:
- میز منبت
- مغار
- قلم
- گیره
- چند مدل سوهان
- چکش
- لوازم تحریر
- تیزکن برقی
- میخکوب
- اره
- انواع چوب
- چسب چوب
- و…
میزان زمان مورد نیاز برای خشک‌شدن چوب قبل از منبت کاری
خشک شدن کامل چوب قبل از تراشیدن در شرایط مناسب، حدود 5تا8 هفته طول می‌کشد. البته زمان مورد نیاز تا حد زیادی بستگی به رطوبت و درجه حرارت منطقه دارد؛ روش‌های مختلفی برای سرعت بخشیدن به این فرآیند وجود دارد اما مطمئن ترین روش نیازمند حدود 2 ماه زمان، برای خشک شدن کامل چوب است.
هنر منبت کاری به عنوان هنری آسان یا پیچیده
یادگیری منبت‌کاری روی چوب، کار دشواری نیست و روش‌های مختلفی برای طراحی بر روی چوب وجود دارد که با ابزارهای مختلف و یادگیری ساده می‌توان در این هنر فعالیت کرد.
هزینه هنر منبت‌کاری
منبت‌کاری تلفیقی از هنر و خلاقیت هنرمندانی است که با مواد اولیه ساده و ارزان، احساس خود را با ذوق و سلیقه سرشار جهت تولید یک اثر هنری نمایان می‌کنند.
این حرفه نیاز به هزینه‌ی زیادی ندارد و فقط برخی از ابزارها که خرید آن‌ها ضروری نیست دارای قیمت‌های بالایی هستند.
شما می‌توانید با حداقل هزینه مواد اولیه را تهیه کنید و با تولید محصولات خود کسب درامد کنید.
معروف‌ترین کشور در صنعت منبت‌کاری در جهان
هند به دلیل داشتن تنوع زیاد در انواع چوب و استقبال از هنر منبت‌کاری در سطح بین‌الملل به این هنر مشهور است.
معروف ترین آثار منبت‌کاری در ایران
از نمونه‌های منبت‌کاری ایرانی می‌توان به مسجد جامع عتیق در شیراز اشاره کرد که دارای یک درب چوبی با قدمتی مربوط به اوایل قرن سوم هجری تخمین زده شده‌است.
این درب زیبا بر روی چوب تبریزی منبت‌کاری شده و برای برجسته سازی و ایجاد طرح بر روی آن از چوب گردو استفاده کردند.
اثر دیگر، یک میز منبت‌کاری شده به ابعاد 5 متر در 1.25 است که با تلفیقی از برجسته‌سازی و معرق‌کاری به سبک منبت‌کاری طراحی شده‌است.
طرح‌های برجسته اطراف میز و پایه‌های آن اوج هنر ایرانی را به نمایش گذاشته است.
این میز زیبا در نمایشگاه جهانی بروکسل، مدال گراند پری پرافتخارترین مدال نمایشگاهی را ازآن خود کرد.
منبت کاری با لیزر در مقایسه با روش‌های قدیمی
دستگاه‌های لیزر امروزه سرعت حکاکی و برش را در مقایسه روش‌های سنتی چندین برابر کرده است؛ در این روش به خصوص در مواردی که طرح‌ها بسیار ظریف هستند، علاوه بر حفظ کیفیت در کاهش زمان انجام کار هم تاثیرگذار است.
دستگاه‌های لیزر در منبت کاری می‌توانند با دقت زیاد و حرکتی در حد چند صدم میلی متر، عملیات را انجام دهند.
دستگاه‌های لیزر غیرفلزات در دو نوع خانگی 60در40 و کارگاهی 130در90 برای استفاده در این هنر ارزشمند مورد استفاده هستند.
ما در این مقاله سعی کردیم هرآنچه برای آشنایی با این هنر نیاز است بیان کنیم.
اگر شما جزو افراد علاقه‌مند به این هنر ارزشمند هستید و قصد کارآفرینی و هنرنمایی در این صنعت را دارید، با جستوجو در وب‌سایت روتک با روش‌ها و ابزارهای این هنر و همچنین آثار چشم‌نواز متنوع، بهره‌مند شوید.